Anayasa Mahkemesi “Konutu Terk Etmemek” Adli Kontrol Tedbirinin Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı Kapsamında Değerlendirileceğine Dair İlk Kararını Vermiştir.

Bilindiği üzere Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 109. maddesinde bir suç sebebiyle yürütülen soruşturmada tutuklama sebeplerinin varlığı halinde şüphelinin tutuklanması yerine adli kontrol altına alınmasına karar verilebileceği düzenlenmiş ve aynı madde içerisinde konutu terk etmemek tedbirinin de şüpheli hakkında uygulanabilecek adli kontrol tedbirlerinden biri olduğu ifade edilmiştir.

Konutu terk etmemek adli kontrol tedbiri şüpheli veya sanığın mahkeme tarafından belirlenen konutunu mazereti olmaksızın (sağlık sorunları gibi) veya izin almaksızın terk etmemeyi ifade etmektedir [Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği m. 56/1-(h)]. Kural olarak 24 saat boyunca şüpheli veya sanığın konutunu terk etmemesi gerekmektedir. Uygulamada hakkında konutu terk etmemek koruma tedbirine hükmedilen kişilere elektronik kelepçe takılmakta ve böylece tedbirin uygulandığı konutu terk edip etmedikleri denetlenmektedir.

Kişinin belli bir süre konutunda kalmasını gerektiren tedbirlerin kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkına mı yoksa seyahat özgürlüğü hakkına mı müdahale niteliği taşıdığı sorusuna verilecek cevap duruma göre farklıdır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Raimondo/İtalya kararında (Başvuru No: 12954/87, Tarih: 22/02/1994) 21:00-07:00 saatleri arasında konutu terk etmesine izin verilmeyen başvurucunun şikayetini seyahat özgürlüğü kapsamında değerlendirmiştir. Benzer şekilde Trijonis/Litvanya, (Başvuru No: 2333/02, Tarih: 15/12/2005) kararında da hafta sonları tamamen, hafta içi ise 07.00-19.00 saatleri dışında evden çıkmasına izin verilmeyen başvurucunun şikayetini seyahat özgürlüğü kapsamında ele almıştır.

Türkiye’de uygulanan ve kural olarak haftaiçi ve haftasonu 24 saat süreyle kesintisiz şekilde konutu terk etmeyi yasaklayan konutu terk etmemek koruma tedbirinin (CMK m. 109) kişi özgürlüğü ve güvenliği mi yoksa seyahat özgürlüğü mü çerçevesinde değerlendirileceğine ilişkin Anayasa Mahkemesi kararı 8/10/2020 tarihine kadar bulunmamaktaydı.

Anayasa Mahkemesi Esra Özkan Özakça Başvurusu (Başvuru No: 2017/32052, Tarih: 8/10/2020, Karar için bkz. 30/12/2020 Tarihli ve 31350 Sayılı Resmi Gazete) kararında konutu terk etmemek adli kontrol tedbirinin niteliği, uygulanış şekli ve özellikleri itibariyle hareket serbestisi üzerindeki sınırlayıcı etkisinin derece ve yoğunluk olarak seyahat özgürlüğüne göre “oldukça ileri” bir boyutta olduğu dolayısıyla kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı kapsamında değerlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir (§ 76). Anayasa Mahkemesi Esra Özkan Özakça Başvurusu kararı konutu terk etmemek adli kontrol tedbirinin kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkına müdahale niteliği taşıdığının ifade edildiği -bilindiği kadarıyla- ilk karar olma özelliğini taşımaktadır.

Anılan kararın bir diğer önemli yönü ise; seyahat özgürlüğü hakkına ilişkin AİHS’in Ek 4 No’lu Protokol’e Türkiye’nin taraf olmaması nedeniyle eğer Anayasa Mahkemesi tarafından konutu terk etmemek adli kontrol tedbiri seyahat özgürlüğü hakkı çerçevesinde değerlendirilseydi hakkında anılan adli kontrol tedbiri uygulanan kişiler Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda da bulunamayacaktı.

Bilgilerinize sunarız.